Bu cennet benzeri camide ibret verici güzel san’atlar, çeşit çeşit ustalıklar sergilemişler ki övücüler onun övgüsünü yapmada âciz ve yetersiz kalırlar. Sözün kısası, bu cami acaip bir tarz ve garip bir tavır üzere yapılmıştır ki güzellik açısından ve tatlılık yönünden yeryüzünde böyle bir insan işi yapılmamıştır.
Sözün kısası; güzellik ve tatlılığı, işçiliği ve inceliğini anlatmak çok zor ve açıklamak müşküldür. Yeşil Cami adıyla anılmasının aslı, bütün kubbeleri ve bir tabaka minaresinin külâhı tamamen yeşil kâşî çini ile kaplanmış olup İsvan zümrüdü gibi güneşin ışıklarından parıldar, bundan dolayı Yeşil îmaret derler.
Dış avlusundaki upuzun çınarlar ile süslenmiş bir camidir. Görebildiğimiz kadarıyla Bursa şehri içinde böyle süslü ve nakışlı bir cami yoktur. Seyyâhlar “Gayrı memleketlerde de böyle Tanrı evi görmedik” diye söylerler. Vesselam.
Çelebi Mehmed Han oğlu Murad (Muradiye) camimin anlatılması: Bursa’nm batı tarafında, şehrin dışında başka bir ka-sabadır ki han, cami, imaret, mescitleri, tekke ve medreseleriyle bakımlı ve süslü bağ ve bahçeli şenlikli bir kasabadır.
Bir bakımlı, şirin ve aydınlık eski bir ibadetgâhtır ki bunu yapan Fâtih Sultan Mehmed Han’ın babası Koca Sultan II. Murad Han’dır. Bu zât iki kere padişah olmuştur. Edirne’de vefat etmiş, cenazesi Bursa’ya getirilerek bu camiin avlusuna defnedilmiştir. Ancak nur dolu camii öyle ruhaniyetli gönül açan bir camidir ki âdemoğlunun gece gündüz itikaf niyetiyle burada yatıp kalkıp dışarı çıkacağı gelmez. Tâ bu derece nurlu camidir. îki kubbe ve kıble kapısından mihraba uzunluğu yüz elli ayaktır ve genişliği altmış ayaktır.
Mihrabı, minberi ve mü’ezzinler mahfili sade güzeli eski tarzdır ve bir kıble kapısı vardır.
Bu binâyı yapamn ömrü uzun olsun
Bu camiin tarihi: “Zîde ammere men ammerehu (Bu binâyı yapamn ömrü uzun olsun.) Sene 850 [1446].
Bir tabaka yüksek bir minaresi vardır. Dış büyük avlusunda büyük ve uzun çınarlar var ki her biri göklere baş uzatmıştır. Gölgelerinde bütün cemaat eğlenip dinlenirler. Bursa’nm bir dinle-nilecek ve gezilecek yerinde yapılmış bir selâtin camiidir ki nice şehzâdeler burada gömülüdürler.
Emir Sultan camiinin özellikleri: tarihinde yapısıdır. Yüksekçe bir sed üzerinde bir minareli bir küçük camidir. [225a] Ve bu camilerden başka bildiğimiz selâtin camii yoktur ki bütün adet geçmiş padişahlar camileridir. Bunlardan başka şehrin doğusu tarafında; Molla Arab Cebbârî camii: Anlatılması ve övülmesi lâzım değildir. Hemen Ulu Cami tarzı ve biçiminde yapılmış küçük bir camidir. Ancak yüksekçe bir yere yapıldığından gayet hoş havalı, dinlenilecek ve rahat edilecek bir camidir. Bu cami Molla Arab Cabbârî adıyla adlandırılmış olup gerçekten hoş havası insanı zorla ve mecburen getirir. Bütün maarif ehli orada can sohbeti edip Hakk’a ibadet ederler.
Üftâde Efendi Camii: İç kalededir. Musallâ büyük camii: Sedbaşmda bir yeşillik alandır. Dört tarafı kârgir duvarlardır.
Bursa mescitlerinin anlatılması Bu camilerden başka toplam adet mescitlerdir ki cami olmaya uygun ibadethanelerdir. Evvelâ, Zeynîler Mescidi: Abdüllâtif Makdisî yapısıdır. kitabı yazarı Molla Husrev’in bu mescitte ibadet köşesi vardır. Hakir o şerefli makamda uğurlu olması için bir günde bir Kur’an hatmi ta-mam etmeyince dışarı ayak basmadım. Ulu ibadet yeridir ki o değerli kitap yalnızlık köşesinde yazılmıştır.
Ruhban Dağı’mn yansında Kadı Yaylası’ndan Bursa’yı seyredince 200 kurşunlu cami ve 700 minare görülmekte idi.
Bursa’mn ilim öğretilen medreselerinin anlatılması
Evvelâ Orhaniye Manastır Medresesi ve Hudavendigâr Med-resesi, Yıldmm Han Medresesi, Çelebi Mehmed Han Medresesi, Koca Muradiyye Medresesi, Emir Sultan Medresesi, İsa Bey Medresesi, Emir Sultan yakınında Kasım Paşa Medresesi, Cüneyd Bey Medresesi, Hançeriyye Medresesi, Kadri Efendi Medresesi, Molla Yegân Medresesi, Molla Fenârî Medresesi, Zeynüddin-i Hâfî Med-resesi, Sultanî Medresesi, Bayezid Paşa Medresesi, Hamza Bey Medresesi, Edebiye Medresesi, Gazzâziye Medresesi ve Veliyyüddinzâde Ahmed Paşa Medresesi.
Tarikat ehli tekkelerin anlatılması Tamamı 300 adettir. Bunların en mükellefi Hazret-i Mevlânâ-yı Celâleddin-i Rûmî Tekkesidir. Pınarbaşı yolu üzerinde 80 adet fukara odalarıyla, semâ ve safâ meydanıyla donanmış, bağ ve bahçesiyle süslenmiş bir gülistan ve bostan tekkesidir. Sonra, Emir Sultan Tekkesi: Bir tepe üzerinde baştan başa kurşun ile örtülü Emir Sultan Tekkesi’dir customised private istanbul tour.
Zeynîler Tekkesi: Nu’mân bin Sâbit yolunda büyük âsitanedir ki ilim öğretilen bir tekkedir.
Üftâdî Efendi Tekkesi
İç kalede Halveti tarikatına mensup tekkedir.
Abdâl Murad Sultan Tekkesi: Bursa’ya bakan yeşillik ve gölgelikler içinde bir gezinti ve dinlenme yeri olan Âl-i Abâ Tekkesi, yani Bektaşî Tekkesi’dir. Yalınayak başı kabak, güçlü kuvvetli, İlâhî aşk ile ciğeri yanık, sinesi kebap olmuş canlar vardır ki dinlenmeye ve gezmeye varan canlara can u gönülden hizmet ederler. Bu tekkeyi Orhan Gazi yaptırmıştır. Binden fazla sahan, tencere ve kazan gibi bakır kaplar vakfı vardır. Bütün [226a] ziyaretçiler orada sohbet edip ibâdet ederler.
Şeyh Geyikli Baba Tekkesi: Deveciler semtinde Bektaşî fu-karaları ile dolu bir şanlı dervişler tekkesidir. Ama vakıfları olmadığından gelen bağışlarla kıt kanaat geçinirler. Bu tekke Orhan Gazi yapısıdır. Abdâl Musa Sultan Tekkesi: Bektaşî tekkesidir, Orhan Gazi yapısıdır.
Akbıyık Sultan Tekkesi: Bektaşî tekkesidir Gazi Hudavendigâr’ın yapısıdır.
Ebu İshak Kâzrunî Tekkesi: Vücudu Erzurum’da Tebriz kapısının iç yüzünde bir kule içinde gömülüdür ki herkesin ziyaret ettiği bir yerdir.
Gülşenî Tekkesi, bakımlı tekkedir.
Halveti Tekkesi, on yedi tanedir.
Kâdirî Tekkesi, dokuz tanedir.
Nakşibendî Tekkesi, üç yerde tarikathânedir.
Kümeylî Tekkesi, bir tanedir.
Kalenderhane Tekkesi, bir tanedir.
Sa’dî Tekkesi birdir.
Rufai Tekkesi bir tanedir.
Bedevi Tekkesi, birdir, ama fukarası tamamen Arap taifesidir. .
Küştegîrân yani Güreşçiler Tekkesi
Yemek dağıtan imaretlerin anlatılması
Hepsi adet imarettir. Evvelâ Sultan Orhan Gazi İmareti, Gazi Hudavendigâr İmareti, Yıldırım Bayezid Han İmareti, Çelebi Sultan Mehmed yani Yeşil imaret, yine Yıldırım Han imareti, Hazret-i Emir Sultan İmareti ve Koca Murad Han İmareti.
Bu imaretlerden başka 21 adet fakirlere hizmet veren imaretler vardır ki gelip geçen yolculara, zengin ve fakirlere bütün yıl boyu sabahtan akşama teklifsizce açıktır.
